REZERWATY PRZYRODY

Rezerwat SKAŁKI PIEKŁO POD NIEKŁANIEM

 

Rezerwat jest położony w północnym paśmie Gór Świętokrzyskich na Garbie Gielniowskim, który jest mezoregionem należącym do makroregionu Wyżyny Kieleckiej.Garb Gielniowski to pas wzniesień denudacyjnych zbudowanych z piaskowców retyko - liasowych. Lokuje się on na północny zachód od Skarżyska Kamiennej. Wysokość wzniesień wynosi od 280 m n.p.m. na północy do 408 m n.p.m. na południu. Ku wschodowi Garb Gielniowski opada progiem tektonicznym o wysokości względnej 100-130 m. Wzniesienia rozcięte są dolinami rzek Radomki i Drzewiczki, rozpoczynającymi tutaj swój bieg. Obszar ten w znacznej części porośnięty jest lasami.

 

Rezerwat przyrody “Skałki Piekło pod Niekłaniem” został utworzony 01.04.1959 r., w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych osobliwych form skał piaskowcowych powstałych przez erozję wietrzną oraz żyjącej w szczelinach skalnych paproci zanokcicy północnej (Asplenium Septentrionale). Rezerwat obejmuje powierzchnię 6,30 ha.

 

Rezerwat obejmuje fragment grzbietu wzniesienia Piekło, zbudowanego z piaskowcowo-ilastych osadów dolnej jury. Na terenie rezerwatu występuje kilkadziesiąt różnych form skalnych w postaci urwisk, skałek, grup skałek o bardzo różnorodnych i oryginalnych kształtach: kazalnic, kominów, okapów i grzybów. Skałki rezerwatu tworzą dwa oddzielone od siebie siodlastym zagłębieniem skupiska: wschodnie i zachodnie. Ciągną się na długości 1 km. Wysokość skał dochodzi do 8 metrów. Te przedziwne kształty, skały uzyskały na skutek wietrzenia i działalności wiatru, sprawiły to także warstwy kamienia o niejednolitym charakterze. w szczelinach skalnych występuje bardzo rzadka paproć - zanokcica północna, roślina reliktowa schyłku epoki lodowcowej. obszar rezerwatu podobnie jak Garb Gielniowski, utworzony jest z utworów górnego triasu (kajpru) i dolnej jury (retyku i liasu) - piaskowców i iłołupków pokrytych różnej grubości warstwą utworów dyluwialnych przemieszanych z produktami wietrzenia miejscowych skał piaskowych. Przeważają tu gleby bielicowe. W okolicy znajduje się wywierzysko o nazwie Biały Stok będący początkiem rzeki Kamiennej.

To z pewnością zasługa skałek o fantastycznych kształtach, które przyczyniły się do tworzenia niesamowitych opowieści. Według jednej z nich, zamieszczonej w książce Jerzego Stankiewicza pt. "Legendy świętokrzyskie", z rozkazu samego Lucyfera pokutowały tu diabły za złe wykonywanie swoich obowiązków. Ludzi, którzy niebacznie znaleźli się w pobliżu, kierowały na złą drogę lub topiły w bagnach. Same zaś diabły nocą miały odbywać swoje harce. Odwalały kamienie i wdrapywały się na skały, które świeciły piekielnym blaskiem. Ze strachu przed czartami mieszkańcy opuścili ponoć pobliską leśną osadę. Dziś diabłów już nie ma, przynajmniej w tym Piekle, więc bez obaw można się tu wybrać na wycieczkę.

W rezerwacie występują dwa zespoły leśne: suboceaniczny bór sosnowy zajmuje szczytowe partie rezerwatu. Drzewostan tworzy tu sosna z domieszką dębu bezszypułkowego i brzozy brodawkowatej. Drugi zespół zajmuje niższe partie rezerwatu (bór mieszany sosnowo-dębowy).Z gatunków runa można wymienić należy: storczyki, widłaki paprotkę zwyczajną, borówkę czarną, borówkę brusznicę, borówkę bagienną, konwalie majową i konwalijkę dwulistną. w dolnej, gęściej porośniętej kruszyną, jarzębiną i świerkowo-jodłowym podrostem części rezerwatu ukryta jest borsucza nora. Na terenie rezerwatu bogato prezentuje się fauna płazów (żaba moczarowa, żaba trawna, rzekotka drzewna, ropucha szara, traszka zwyczajna, traszka grzebieniasta, traszka górska) i gadów (jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec zwyczajny, żmija zygzakowata).

 

 

 

 

 

http://www.konskie.travel

http://www.staporkow.radom.lasy.gov.pl/

/Na podstawie pracy Rezerwaty przyrody w gminie Stąporków Szkolnego koła ekologiczno - biologicznego Publicznego Gimnazjum w Stąporkowie, praca wykonana przez zespół uczniów I. Kucbart, O. Zielińska, G. Jarek, S. Olejarz, I. Stachura, K. Wróbel, B. Nowek, M. Pejas, M. Kołacz, K. Niebudek, M. Mazur, M. Sałuda, K. Dzwonnik, S. Szczepanik, M Kij, M. Wiśniewska pod kierunkiem mgr G. Jedynak, Stąporków 2002/

 

Rezerwat GAGATY SOŁTYKOWSKIE

 Rezerwat „Gagaty Sołtykowskie został utworzony 25.07.1997 roku w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych odsłonięć skał dolnojurajskich oraz interesujących okazów mineralogicznych i paleontologicznych.

 

Źródło: http://www.staporkow.radom.lasy.gov.pl

Rezerwat obejmuje teren byłej (nieczynnej od 1977 r.) kopalni odkrywkowej glin ceramicznych wykorzystywanych w przeszłości do wyrobu cegły. Jest to wyrobisko wgłębne o długości 400 m i szerokości 150-200 m, które zajmuje południową część rezerwatu. W wyrobisku występują dolnojurajskie iły i mułki z wkładkami piaskowców, które mają cechy typowe dla osadów koryta rzecznego. w rezerwacie występują węglanowe minerały żelaza - syderyty, które spotkać tu można w formie konkrecji i soczewek. O wartości naukowej i krajoznawczej rezerwatu decyduje również fakt, że w gliniance występuje specyficzna i rzadko spotykana bitumiczna odmiana węgla brunatnego o silnym połyski i nieuporządkowanej teksturze - gagat. Gagat służył do wyrobu biżuterii, szczególnie żałobnej. Aktualnie gagaty nie występują na powierzchni w tym rejonie.

 

Gagat – źródło: www.wikipedia.org

 

Osobliwością rezerwatu są odkryte, dobrze zachowane tropy gadów jurajskich – dinozaurów, które żyły tutaj 200 milionów lat temu.

W Gagatach Sołtykowskich możemy podziwiać dwa unikatowe tropy na skalę światową. Jednym z nich jest największy ślad dinozaura w Polsce, mający ponad 60cm długości. Drugim jest najstarszy na świecie znany zapis stadnego trybu życia Zauropodów, jednych z największych jurajskich dinozaurów- roślinożerców.

 

Źródło: W. Mizerski, I. Olczak-Dusseldorp, K. Skurczyńska-Garwolińska, „Nie tylko dinozaury. Poradnik dla poszukiwaczy skamieniałości.

 

 Na dużej powierzchni skalnej można prześledzić tropy uciekających zauropodów i polującego na nie dilofozaura.

 Model dilofozaura w Muzeum Geologicznym PIG-PIB w Warszawie – dinozaura z wczesnej jury, którego tropy znaleziono m.in. w Sołtykowie

 

Zapis zauropodów to dwa równoległe szlaki osobników dorosłych oraz cztery ścieżki osobników młodocianych. Jest to najstarsze na skalę światową świadectwo opieki dinozaurów nad potomstwem. W celu ochrony wypreparowanych śladów, tropy te zabezpieczono ksylanowym impregnatem oraz wybudowano nad nimi drewnianą wiatę.

Drewniana wiata chroniąca ślady dinozaurów przed zniszczeniem.

Na powierzchni około 200 m² paleontolodzy odkryli również 15 innych śladów dorosłych zauropodów, prawdopodobnie wulkanodontów. Obok nich znajdują się ścieżki wydeptane przez mniejsze osobniki tego samego gatunku. Są tutaj także tropy będące świadectwem ataku wielkich dinozaurów na osobniki roślinożerców. Dinozaur skradał się za ofiarą, zabijał ją. Upolowaną sztukę zjadał stojąc na trójpalczastych stopach. Zachowane odciski śródstopia bardzo rzadko występują w przyrodzie. Aby uchronić tropy przed dewastacją i zniszczeniem postanowiono ich nie odsłaniać. Możemy jedynie podziwiać ślady dinozaurów znajdujące się pod drewnianą wiatą.

Północną część rezerwatu zajmują hałdy, zwałowiska oraz pozbawione gleby obszary o sztucznej, przekształconej podczas eksploatacji, morfologii terenu. Ciekawy fragment tej części rezerwatu stanowi północno-wschodnia hałda pokryta licznymi, dużymi blokami piaskowca. Na powierzchni niektórych bloków widoczne są interesujące odciski roślin kopalnych, szczątki roślin jurajskich: ślady korzeni, liczne fragmenty kopalnych skrzypów i drzew araukariowych.

Rezerwat położony jest wśród lasów i również jego obszar- mimo silnych antropogenicznych zmian stopniowo zarastany jest sosną, brzozą i osiką. Liczne w rezerwacie są oczka wodne i bagienka, na których spotkać można chronione i rzadkie gatunki roślin, takie jak: rosiczka okrągłolistna, storczyki, wełnianki i pałka wodna. Ponadto na obrzeżach rezerwatu, przy granicy z lasem oraz na  jego porośniętej drzewami części, licznie występuje widłak goździsty i gruszyczki. Na terenie rezerwatu żyją też gatunki objęte ochroną: jaszczurka zwinka, żmija zygzakowata, zaskroniec zwyczajny oraz żaby: trawna, moczarowa i jeziorkowa.

 

Rezerwat GÓRNA KRASNA

Rezerwat "Górna Krasna" został utworzony dnia 8 stycznia 2004 roku rozporządzeniem Wojewody Świętokrzyskiego jako kolejny - 68 rezerwat przyrody.

Położenie

Rezerwat położony jest w Suchedniowsko - Oblęgorskim Parku Krajobrazowym, w północno - zachodniej części województwa, na terenie dwóch powiatów: koneckiego i kieleckiego, w odległości ok. 20 km na północ od Kielc. Fizjograficznie obszar ten należy do regionu Wyżyny Małopolskiej, mezoregionu Płaskowyżu Suchedniowskiego.Rezerwat Górna Krasna jest największym obszarowo rezerwatem w województwie. Jego powierzchnia wynosi 413,02 ha. Ze względu na występowanie cennych zbiorowisk roślin oraz rzadkich i ginących gatunków zwierząt chronionych w krajach unijnych, został wpisany do projektu Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. W skład rezerwatu wchodzą grunty z terenu trzech gmin - Mniowa, Stąporkowa, Zagnańska, należące do różnych właścicieli (w tym do ponad 100 właścicieli prywatnych).Jest to rezerwat florystyczno – ornitologiczny, utworzony celem zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych naturalnego odcinka rzeki Krasna i fragmentu jej doliny, z występującymi tu cennymi zbiorowiskami roślinnymi oraz chronionymi i rzadkimi gatunkami zwierząt, głównie ptaków.

Rzeka Krasna

Rzeka Krasna o długości 25,7 km jest lewobrzeżnym dopływem rzeki Czarnej. Początek daje jej wiele źródeł, z których większość wypływa z pokładów piaskowców triasowych na południe od Świniej Góry na wysokości 385 m n.p.m. Rzeka prawie na całej długości zachowała naturalną budowę koryta. W swym górnym biegu płynie wolno, rozległą zabagnioną doliną, której towarzyszą podmokłe łąki i lasy oraz tarasy zalewowe jej dopływów.

Walory rezerwatu

Flora

Najistotniejszym i jednocześnie najcenniejszym przyrodniczo elementem krajobrazu doliny Krasnej są występujące tu duże powierzchnie dobrze wykształconych zbiorowisk roślinnych: wodnych, szuwarowych, torfowiskowych, łąkowych i leśnych. W obrębie rezerwatu stwierdzono łącznie 48 zbiorowisk i zespołów roślinnych, wśród których 17 należy do siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie. Zbiorowiska tworzą 343 taksony roślin naczyniowych w tym 24 gatunki podlegające ochronie prawnej (17 ścisłej i 7 częściowej). Z wolno płynącymi (wzdłuż całego górnego biegu rzeki) lub stojącymi (niewielkie zatoczki i zastoiska na całej długości rzeki) wodami związane są zbiorowiska rzęs, z rzęsą drobną i trójrowkową. W miejscach tych występują także: zbiorowiska nymfeidów z płatami moczarki kanadyjskiej, zbiorowiska z panującym rdestem ziemnowodnym oraz zespół "lilii wodnych" z grążelem żółtym i grzybieniami białymi. W strefie nadbrzeżnej i przybrzeżnej rzeki "panują" zbiorowiska szuwarów, z szuwarem skrzypowym oraz skrzypem bagiennym i błotnym (pomiędzy wsiami Bień i Krasna).

 

Obok nich, z płynącymi wodami związany jest szuwar mozgi trzcinowatej (obszar pomiędzy Długojowem, a Szałaskimi Górkami). Poza szuwarami związanymi bezpośrednio z rzeką i jej najbliższym sąsiedztwem, domeną tego obszaru są zbiorowiska łąkowe i pastwiskowe (polany: Łęgi, Korcunek, tereny pomiędzy wsiami Rogowice i Bień oraz Lutą II i Lutą III).  Największe powierzchnie wśród nich zajmuje ubogie florystycznie zbiorowisko z dominującym śmiałkiem darniowym tworzącym tzw. łąkę śmiałkową.  Zbiorowiska torfowisk (młak) mszysto - turzycowych z rzadkimi w Polsce: turzycą Davalla i turzycą pchlą występują w lokalnych zagłębieniach terenu np. na północ od wsi Rogowice. W krajobrazie górnej części doliny Krasnej obok szuwarów i łąk istotnym elementem są łozowiska, z przewagą wierzby szarej i wierzby pięciopręcikowej.

 Fauna

Rozlana szeroko rzeka, tworząca zabagnioną dolinę to doskonałe miejsce bytowania licznych ważek - żyje ich tutaj 35 gatunków, czyli prawie połowa występujących w Polsce. W każdym niemalże miejscu zauważymy motyle. Jest ich tu 62 gatunki - najciekawsze to: paź żeglarz, modraszek alkon, modraszek telejus , czerwieńczyk nieparek i niestrzęp głogowiec . Występujące w dolinie modraszki znajdują się na Czerwonej Liście IUNC – Światowej Unii Ochrony Przyrody. Zagrożone w skali środkowoeuropejskiej, związane ze zmiennowilgotnymi łąkami o dużej bioróżnorodności, wskutek intensyfikacji rolnictwa, sukcesji i urbanizacji wyginęły w wielu regionach Europy. Polska stanowi ostoję modraszków na kontynencie.
W dolinie spotykamy również drapieżne chrząszcze z rodzaju Carabus, a wśród nich największego krajowego biegacza - skórzastego (Carabus coriaceus) oraz pięknie ubarwionego biegacza zielonozłotego Carabus auronitens .Fauna wodna jest słabiej poznana. Stwierdzono występowanie łącznie 11 gatunków ryb, z których najliczniej występują: liny, płocie, karasie, okonie, szczupaki oraz sumiki karłowate. Rzadziej spotkać można objętego ochroną gatunkową piskorza i śliza. Występowanie gatunków ryb o tak skrajnych wymaganiach siedliskowych najlepiej świadczy o dużym zróżnicowaniu nurtu rzeki. W Krasnej znalazł też swoje siedlisko przedstawiciel krągłoustych – minóg ukraiński. Objęty ochroną gatunkową, umieszczony w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jako gatunek rzadki.W rezerwacie Górna Krasna świat płazów reprezentowany jest przez 12 gatunków na 18 występujących w Polsce, objętych ochroną gatunkową. Takie jak: traszka zwyczajna, żaby: trawna, moczarowa, śmieszka i jeziorkowa, ropucha szara oraz kumak nizinny, wydzielający przez skórę silnie toksyczną substancję w chwili zagrożenia. W rezerwacie występuje również grzebiuszka ziemna, jedyny nasz płaz posiadający pionową źrenicę oka i porwadząca lądowy tryb życia.  Drugim z płazów zamieszkującym dolinę Krasnej, który oprócz okresu godowego, przebywa w środowisku lądowym, jest najmniejsza nasza ropucha – paskówka , ciepło i deszczolubna, pochodzenia atlantycko - śródziemnomorskiego.

fot. Marek Szczepanek

Spośród występujących w kraju 9 – ciu gatunków gadów, rezerwat Górna Krasna zamieszkuje jaszczurka zwinka, żyworodna i padalec oraz zaskroniec i żmija zygzakowata. Dwa ostatnie gatunki na wielu terenach w Polsce należą już do rzadkości, przy czym zdecydowanie silniej zagrożona jest populacja żmiji zygzakowatej Vipera berus.
Wśród przedstawicieli fauny najlepiej poznane są ptaki, które stanowią obok zbiorowisk roślinnych, największe bogactwo rezerwatu. W rezerwacie stwierdzono jedno z najliczniejszych zagęszczeń par lęgowych, zagrożonych w skali regionalnej gatunków: błotniaka stawowego, wodnika, kropiatki , świerszczaka, strumieniówki oraz dziwonii. Lęgowe gatunki objęte międzynarodowymi konwencjami – Berneńską i Bońską to: żuraw, bocian biały, trzmielojad i błotniak stawowy. Z opisanych w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt gatunków rzadkich lub ginących w skali krajowej, występują tu także: bąk, błotniak łąkowy, orlik krzykliwy i kropiatka. Ogółem w dolinie Krasnej stwierdzono 125 gatunków ptaków w tym: 98 lęgowych w obrębie rezerwatu, 7 lęgowych tuż poza jego granicami, 18 nielęgowych i 2 o statusie nieokreślonym. Wśród ogółu gatunków lęgowych dominują gatunki leśne (63 %).
Ciekawą biologią życia charakteryzuje się trzmielojad, który jako jedyny ptak drapieżny karmi swoje młode z gardła, złapanymi w locie owadami. Oprócz tego, jak inne ptaki drapieżne, przynosi w całości do gniazda upolowaną przez siebie zdobycz, którą najczęściej stanowią wygrzebane z ziemi fragmenty gniazd trzmieli czy os wraz z mieszkańcami.Ciekawostką rezerwatu jest również kobuz z rodziny sokołowatych polujący w większości na skowronki, jaskółki i jerzyki. Kobuz w ataku rozwija prędkość większą niż uważany za rekordzistę szybkości sokół. Stąd, podobnie jak sokół, w ataku unika bezpośredniego zetknięcia z ziemią. Ptaki, które podczas ataku kobuza schronią się na ziemię, mogą czuć się na niej bezpieczne. W ten sposób ratują życie skowronki.Górna Krasna stanowi ostoję derkacza (Crex crex) uznanego przez Światową Unię Ochrony Przyrody /IUNC/ za gatunek zagrożony w skali światowej. est to ptak, który swoją łacińską i polską nazwę zawdzięcza bardzo donośnemu głosowi i wydawanym dźwiękom, podobnym do dźwięku kołowrotka wędkarskiego.Ciekawie przedstawia się fauna ssaków w rezerwacie Górna Krasna, chociaż jest ona słabiej poznana. Dotychczas stwierdzono tu obecność 37 gatunków, z czego 17 objętych jest ścisłą ochroną gatunkową, a 10 ochroną częściową. Spotkać tu można między innymi najmniejszego z krajowych przedstawicieli tej gromady - ryjówkę malutką jak również jednego z największych - łosia. Oprócz ryjówki malutkiej w rezerwacie występuje inny przedstawiciel ryjówkowatych – rzęsorek rzeczek. Owadożerny ssak jest zwierzęciem typowo wodnym, polując przemyka po dnie zbiorników wodnych. Jego ślina zawiera jad.Niewątpliwie bardzo ciekawe są występujące w rezerwacie nietoperze (7 gatunków), a szczególnie - mroczek pozłocisty, mający tutaj jedno z niewielu potwierdzonych miejsc rozrodu w Polsce. Występują tu również: najmniejszy gryzoń – badylarka, objęta Czerwoną Listą IUNC, jak i największy - bóbr. Z pospolitszych i bardziej znanych gatunków spotkać można: jeże, łasice, tchórze, piżmaki, wydry, kuny, lisy , dziki, sarny i jelenie.

Naszą przygodę z Górną Krasną możemy kontynuować przebywając wczesnym obok największego rozlewiska rzeki. Budząca się przyroda, we wszystkich jej przejawach, dostarczy nam niezapomnianych wrażeń, tym bardziej, że niezwykłe bogactwo występujących w rezerwacie gatunków roślin i zwierząt, wielka różnorodność siedlisk przyrodniczych oraz zachowana w niemal naturalnym stanie dolina rzeczna, czynią ten obszar prawdziwym skarbem przyrodniczym nie tylko w skali regionu ale również w skali kraju. Aby podziwiać w pełni przyrodnicze bogactwo wystarczy skorzystać z wytyczonych i oznakowanych w terenie tras, ścieżki rowerowej oraz pieszego szlaku spacerowego. Na trasach znajdują się przystanki edukacyjne z tablicami informacyjno - poglądowymi, zwracającymi uwagę na występujące w terenie osobliwości przyrody.

/Kościak E., Klesyk E., Michalik M.. 2005. W dolinie Krasnej. Skarżyskie Zeszyty Ligi Ochrony Przyrody zeszyt nr 9; Skarżysko – Kamienna s. 43-52/

/Opracowanie na podstawie portalu http://turystyka.skar.pl// 

Lokalizacja rezerwatów na tle granic gminy Stąporków.

 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych RDOŚ Kielce.